De storm van 1905
Peter de Pater
Het weer
In de loop der tijden zijn er talloze donkere data in de Lakerveldse geschiedenis geschreven; veroorzaakt door verschillende om-standigheden. Dit verhaal gaat over extreme weersomstandigheden. Over overstromingen heb ik al eerder geschreven in nr. 3 van ons blad en hoop ik in de nabije toekomst nog eens te doen. De meest herkenbare datum voor een deel van onze lezers wat betreft uitzonderlijk weer is waarschijnlijk het vreselijke onweer van 3 juli 1952. Dit onweer is nog regelmatig onderwerp van gesprek op b.v. verjaardagen. Dit verhaal gaat over zo’n andere dag: zondag 2 juli 1905. Een hagelstorm en onweersbui teisterden Lakerveld. Die datum van 2 juli 1905 herinneren alleen oude Lexmonders en Lakervelders zich uit de overlevering. De mensen die het mee-gemaakt hebben leven niet meer. Maar de krantenartikelen, de foto’s, en de verhalen bestaan nog. Hier volgen ze:
De Leerdamsche Courant weidde er in haar editie van woensdag
5 juli 1905 behalve een artikel, ook nog een kort emotioneel commentaar aan.
ZONDAG-NAMIDDAG
Een geweldig onweder ontlastte zich Zondagmiddag tusschen 4 en 5½ uur boven de streek langs of nabij den Rijksstraatweg Arkel-Vianen en de omstreken daarvan.
De bui ging gepaard met een korten doch hevigen storm en een geweldigen hagelslag, zoo hevig als bij menschenheugenis niet voorviel. Daar zullen weinigen zijn die niet onder den indruk verkeerden van die, we mogen gerust zeggen, vreesaanjagende oogenblikken.
Vooral te Lakerveld, tusschen Meerkerk en Lexmond, had de storm een geweldige uitwerking. Aan de westzijde van den weg werden over een half uur gaans een tachtigtal boomen ontworteld, of als een riethalm afgebroken.
Sommige ontwortelde boomen sleurden stukken grond uit den berm mee van wel 5 bij 6 Meter, en de afgebroken einden werden met den stormwind meegesleurd. Een kap vloog van een hooiberg, een rollende boom verpletterde het dak van een boerenhofstede.
Wat den toestand zeer verergerde waren de hagelsteenen, die het te veld of in tuinen staande vernielden, de ruiten insloeg en zelfs het vee in de weide ernstig verwondden. Hagelsteenen ter grootte van een okkernoot, van een duivenei, tot zelfs van een kippenei, verpletterde, verscheurden alles wat door hen geraakt werd.
Te Vianen was het bar. Geen ruit aan de westzijde der woningen bleef heel, ook niet aan die zijde van het stadhuis.
Tuinen en velden gehavend, verplukt, verscheurd.
Ook o.a. te Lexmond was de hagelstorm van eenige oogenblikken voldoende om alles wat te veld stond, te vernielen.
Geen wonder dat velen het huilen nabij was, toen in eenige oogenblikken de hoop op een goeden oogst, terwijl alles zoo prachtig stond, in rook vervloog. Weinige oogenblikken waren vol-doende om de vrucht van wekenlang onvermoeiden arbeid te niet te doen.
Dat buien zeer plaatselijk kunnen zijn, blijkt uit de volgende berichten uit Noordeloos, Meerkerk, Lakerveld en Hei- en Boeicop.
Noordeloos:
“Zondagmiddag omstreeks 4 uur liet het luchtruim zich dreigend aanzien. Door een noodstorm, in snelheid overeenkomend met een cycloon, waaiden een aantal boomen om en werden enkele ontworteld. Tegelijk was deze storm vergezeld van een ijsregen, waardoor stukken ijs neerdaalden van ongekende grootte, zelfs door de oudste inwoners nog nimmer van zoo’n afmeting gezien. Bij sommige inwoners werden daardoor de ruiten stuk geslagen. Gelukkig was de bui spoedig verdwenen.”
Meerkerk meldde het volgende:
“Zondagmiddag omstreeks 4 uur, tijdens een snel overdrijvende onweersbui vielen alhier hagelsteenen van een buitengewone grootte: stukken ijs, meest puntig, waarvan er waren ter grootte van een ei. Deze ijsregen duurde slechts even, doch verscheidene ruiten zijn verbrijzeld. Bovendien werd onder het fruit een groote schade aangericht”.
Onder het Meerkerkse!! nieuws stond over Lakerveld het volgende:
“Een veel grootere verwoesting had echter plaats in de Laker-veldsche buurt alhier. Ruim een 70-tal zeer groote iepeboomen, behoorende aan het Rijk en waarvan er vele zijn van 60-70 cm middellijn, zijn geheel omvergestormd. Van enkele werd de geheele kruin afgerukt, zoodat niets meer dan een kaal stuk stam te zien is. Verder werden nog een zeer groot aantal wilgen en andere boomen ontworteld. De zwaarste boomen kraakten af als een rietje en lagen dwars over den Straatweg heen. Verbazende groote stukken grond hebben zij in hun val medegesleurd; hier en daar staat ongeveer de geheele grasberm steil omhoog.
Een tweetal zware boomen zijn over den Straatweg heen op het huis van J. de Jong gevallen, zoodat dit een zeer groote schade geleden heeft. Van het huis bewoond door J. Kortlever, woei de geheele schoorsteen af; de rieten daken van vele huizen zijn zeer be-schadigd en er is bijna geen huis, dat totaal niets geleden heeft.
Bij G. Bezooijen stormde de hooiberg geheel omver.
Toen de vreeselijke verwoesting in ons dorp en in den naasten omtrek bekend werd, stroomden honderden menschen naar de plaats des onheils, om het indrukwekkende schouwspel te gaan bezichtigen. Een groot aantal personen was aangesteld om de boomen zooveel mogelijk weg te ruimen, daar het verkeer voor rijtuigen etc., geheel gestremd was.Door den photograaf A. v. d. Heiden, alhier zijn op verschillende punten “kiekjes” genomen van het tooneel der verwoesting.
Wij vernemen nog, dat er tot Vianen, een afstand van 2 uur gaans, een 150-tal Rijksboomen zijn omvergestormd”.
Hei- en Boeicop:
” Zondagmiddag tegen het einde van den melktijd trok een hoos over een deel dezer gemeente, en vielen hagelsteenen en ijsbrokken in milden overvloed neder. Gelukkig was de veroorzaakte schade van weinig beteekenis in vergelijking van hetgeen men uit den omtrek verneemt en bepaalt zij zich tot enkele omgewaaide boomen, uiteengewaaid hooi en bij sommige eenige schade aan het dak”.
Opvallend in dit artikel van de Leerdamsche Courant is het feit dat “Rijksboomen” belangrijk schijnen te zijn en slechts terzijde wordt gesproken over de honderden knotwilgen die in de Lakerveldse polder tegen de wereld gingen. Het moet de boeren uit deze polder enorm veel tijd gekost hebben, om juist in de hooimaand deze bomen allemaal op te ruimen.
Volgens de Lakerveldse overlevering werd slechts een strook van Lakerveld ernstig getroffen. Met deze strook wordt het gebied zo tussen “De Snelle Pieper”, bij het begin van de Veldweg, en het voormalige Wegenwachtstation bedoeld. Hoewel je voorzichtig moet zijn met overleveringen, vallen de drie genoemde boerderijen wel in deze strook.
Aan de hand van foto’s zal ik proberen nog wat meer over deze zondagmiddag te vertellen en daarbij ook de drie getroffen en vermelde Lakerveldse boerderijen wat nader bekijken.
Op deze foto zit de Lakervelder Klaas Kon op één van de zeer vele gesneuvelde Lakerveldse bomen, vlakbij het voormalige café “Halfweg”. Waarschijnlijk heeft hij veel te overdenken; want hij zat te melken achter Lakerveld 220 (Het tegenwoordige huis van Maan Morelisse) toen de hagelstorm losbarstte. Klaas gebruikte zijn “boe-renverstand”, stopte met melken en gebruikte zijn zinken of teak-houten melkemmer als helm om zijn hoofd te beschermen tegen de vallende hagelkogels. Volgens de overlevering van de familie Kon bereikte hij Lakerveld 136 na over 23 gevelde bomen gestapt te zijn. Hoe lang hij erover gedaan heeft en wat er onderweg door zijn hoofd is gegaan, is niet bekend. Hoewel ik het niet kan bewijzen, denk ik dat de fotograaf hem gevraagd heeft om speciaal voor deze foto plaats te nemen op één van de gevelde bomen.
Links op de foto staat de boerderij van de familie de Hoop. In 1905 bewoond door, juist ja, de familie de Hoop met bekende namen als Abraham en o.a. diens zoon Wout. (Laatstgenoemde is de groot-vader van de huidige bewoner Wout de Hoop.)
Waar deze foto ooit gemaakt is, zal wel voor altijd in de Lakerveldse geschiedenis verborgen blijven. Het beeld van een omgevallen boom, waartegen een klein laddertje gezet moet worden is in ieder geval indrukwekkend. In Lakerveld noemen we zo’n laddertje wel een “erbeezenleertje”: of in gewoon Nederlands: een aardbeien- laddertje. De benaming lijkt mij duidelijk. Twee opmerkelijke mensen op deze, door de Schoonhovense uitgever J. de Gruijter gemaakte of uitgegeven foto, zijn voor mij de jonge bakkers- of slagersknecht die tegen de “kont” van de boom leunt en de vrouw, die met haar armen in de zij staat. Hun namen zullen wel niet te achterhalen zijn. Maar de vrouw heeft waarschijnlijk gedacht, aanpakken die boom.
En dat zal nog een heel werk geweest zijn met de bijl en de trek-zaag. Kettingzagen bestonden immers niet in 1905. Toch blijft het interessant: welke 9 Lakervelders staan op deze 95 jaar oude foto? En waarom was er een reden om juist deze foto te maken? Was het één van de grootste Lakerveldse bomen die het loodje legde?
De beste foto van de storm heb ik voor het laatst bewaard:
de zwaar getroffen boerderij van J. de Jong, alhoewel de grote schade op de foto niet te zien is. De situatie is goed herkenbaar voor alle mensen die wel eens door Lakerveld racen of rijden. Deze foto is genomen vanaf Lexmond in één van de gevaarlijkste bochten van Lakerveld, gelukkig behoort het racen hier grotendeels tot het verleden, omdat er een 60 km snelheidslimiet in Lakerveld is ingevoerd en we dus met wat minder gas hier langs komen. De genoemde bocht ligt bij Lakerveld 206, waar de boerderij van G.A. (Gijsbert) Oskam (achterkleinzoon van J. de Jong) net voorbij “De Groote Vliet” aan de linkse kant bijna de Lakerveldse weg raakt.
Nu is de plaats van deze boerderij noch door Gijsbert Oskam, noch door J. de Jong bedacht, maar door de Fransen in de periode 1810 – 1814 toen zij de Lakerveldse weg recht probeerden te trekken en de weg vlak voor deze eeuwenoude boerderij aanlegden. Inspraak procedures en milieu effect rapportages bestonden niet ondanks een aantal Franse woorden in deze zin.
De Lakerveldse weg was voor de Fransen van groot belang, omdat ze deel uitmaakte van de verbinding Amsterdam – Parijs.
Aan de Meerkerkse kant van de boerderij is nog duidelijk de oorspronkelijke loop van Lakerveld te zien. Dit noemen wij in Laker-veld nog steeds de “Ouden Dijk”.
Opvallend is dat de voorgevel van de boerderij 95 jaar later nog bijna hetzelfde is. In 1905 woonde dus de familie de Jong op deze boerderij. Met de familie de Jong die in 1905 de storm meemaakte, bedoel ik de volgende mensen:
Het echtpaar Jan de Jong ( 68 jaar oud en Eigje Bassa, 64 jaar oud), en hun vier ongetrouwde kinderen Jan, Arie, Engeltje en Hap. Alleen hun zoon Willem was inmiddels in de huwelijksboot verdwenen. Arie en Hap werden gevreesd door het Lakerveldse wild en Engeltje hield zich bezig met een volgens mij verdwenen kunstvorm: het schrijven van spreuken met een zandzakje op de deel in het achterhuis, wan-neer het vee buiten was.
Op de foto die door de Meerkerkse fotograaf F. van der Heiden voorzien werd van de datum 14 juli 1905, dus 12 dagen na de storm staan 17 personen afgebeeld. Ik ga ze niet opnoemen, want ik ken ze niet, maar het zal een verzameling beroepsbomenkappers, buurt-bewoners en nieuwsgierigen zijn.
Aan de overkant is de boerderij van P. van Zessen, die in 1883 door Klaas van Zessen gebouwd was, zichtbaar. In 1905 woonde hier Dirk Boogers. In 1912 kwam de familie van Zessen terug op deze boerderij en woont er nog steeds. Daarnaast is de boerderij van de familie Boogaard te zien.
Aan de Meerkerkse kant van de vorige boerderij staat de in het krantenartikel vermelde boerderij van Gerrit van Bezooyen. In 1836 gebouwd trouwens en recent voorzien van de naam “De Witte Brug” adres Lakerveld 141. In 1905 werd deze boerderij die ene Gerrit van Bezooyen in 1894 voor het bedrag van ¦ 5.850,- had gekocht, bewoond door Gerrit en zijn echtgenote Elizabeth van Bezooyen – van Bezooyen. Zij hadden 7 kinderen:
Gerrigje, Bastiaantje, Peter, Pieter, Marie, Maagje en Jan.(4 bleven ongehuwd; het was dus een vrijgezellige buurt daar in die bocht!!. (Jan was trouwens de vader van de in 1922 geboren en in Meerkerk woonachtige Gerrit van Bezooyen; een Lakerveldkenner bij uitstek!) De eerder genoemde 7 kinderen maakten dus op die zondagmiddag het einde van hun hooiberg mee, die overigens 10 dagen later door de Lexmondse timmerman M. de Koning weer opgebouwd was.
Laten we dit korte overzicht van die zondagmiddag 2 juli 1905 besluiten met de derde boerderij die in het artikel genoemd wordt, nl. de boerderij van J. Kortlever, die de hele schoorsteen verloor. Adres: Lakerveld 184. De toenmalige bewoners van deze in 1873 gebouwde boerderij zijn mij, behalve de genoemde J. Kortlever, niet bekend. Maar als er één Lakervelds adres is dat ooit onder zwaar weer te lijden heeft gehad, is het wel deze boerderij. Op de eerder genoemde datum van vrijdag 3 juli 1952 zou deze boerderij door het zware onweer totaal afbranden. In een later stadium hoop ik over die nacht van 3 op 4 juli 1952 wat te schrijven. Mensen praten graag over het weer, en ondergetekende maakt daar dus gezien dit verhaal geen uitzondering op. Dat was het weer voor deze keer, of was dat het weer voor deze keer?
Bronnen:
- Veel (oud) Lakervelders o.a.:
- Kon te Lexmond
- Kortlever te Lexmond
- de Hoop te Lexmond
- van Zessen te Lexmond
- Oskam – de Jong te Leerdam
- van Bezooijen te Meerkerk
- “De Leerdamsche Courant”, van 5 juli 1905, met dank aan J.P. de Leeuw.