Geschiedenis van Lakerveld (20)

Peter de Pater

In het verleden is er al veel geschreven over Lakerveld. In 1749 noteerde een onbekende schrijver, dat er in Lakerveld 76 huizen stonden; dat de buurtschap 1087 morgen groot was, en dat de ambachtsheerlijkheid bekend stond om haar prima legkippen. (Mooie korte omschrijving.)

De wetenschapper Jonkheer L.F. Teixeira de Mattos had in 1931 wat meer regels nodig om “even” uit te leggen hoe Lakerveld nou precies in elkaar zat. Voor wie hij ze geschreven heeft, blijft mij onduidelijk. In ieder geval niet voor mij. Hier volgen ze:

“De polder Lakerveld, in hoofdzaak uitmakende het grootste zuidelijke deel van de gemeente Lexmond, wordt begrensd:
ten noordwesten, van de Zederikkade langs de Oude Zederik bij het punt waar deze zich noordwestwaarts ombuigt noord- en noordoostwaarts tot het westelijke uiteinde van de Rijskade bij de westpunt van het deeltje de Geer van den hieronder te beschrijven polder Lexmond, door de tot den polder behoorende Lakerveldsche Molenkade, in de polderkeur Binnenkade genaamd, scheidende van de waterstaatkundig, doch niet territoriaal tot den polder behoorende Molenwetering, aan wier overzijde de hierboven beschreven polder Achthoven gelegen is:
ten noorden en noordoosten eerst, van het noordoostelijke uiteinde van genoemde Molenkade oostzuidoostwaarts tot den Rijks-straatweg Vianen-Gorinchem, door de tot den polder behoorende Rijskade, scheidende van genoemd deeltje de Geer van den polder Lexmond, daarna, over korten afstand zuidwestwaarts tot het noordwestelijk uiteinde van de Bastaard- of Binnenkade, door den zuidwestelijken berm van den genoemden, hier dus tot de polder behoorenden Rijksstraatweg, scheidende van het deel Kraaijendal van den polder Lexmond, door de tot den polder behoorende Bastaard- of Binnenkade, scheidende van de deelen Kraaijendal en Scherperswijk van den polder Lexmond, en ten slotte, over korten afstand verder zuidoostwaarts tot het westelijke boord van het Merwedekanaal, door de westzijde van de uitwateringsgeul van genoemd motorgemaal:
ten zuidoosten, van de uitwateringsgeul van het motorgemaal van den polder Lexmond zuidzuidwest-, zuidwest- en westwaarts tot den Bonkmolen van den polder Lakerveld kort beoosten het dorp Meerkerk, door het westelijke boord van het Merwedekanaal:
aan de zuidpunt, bij het dorp Meerkerk,eerst, van het Merwede-kanaal over korten afstand noordwaarts tot den Rijksstraatweg Vianen – Gorinchem, door een tot de polder behoorende kade, scheidende van een partijtje boezemland langs de noordzijde van het Merwedekanaal, en daarna, westwaarts tot het oostelijke boord van de Oude Zederik, door de noordzijde van genoemden, hier onder de naam Tolstraat bekenden Rijksstraatweg, scheidende van hetzelfde partijtje boezemland:
en ten westen, van de Tolstraat te Meerkerk noordwaarts tot het zuidelijke uiteinde van de Lakerveldsche Molenkade, door de tot den polder behoorende Zederikkade langs de oostzijde van de Oude Zederik, over wier midden de grensscheiding loopt tusschen de gemeenten Lexmond en Meerkerk.
De polder behoort voor het overgroote deel tot de gemeente Lexmond.Tot de gemeente Leerbroek behoort slechts het kleine driehoekige terreintje begrensd door de uitwateringsgeul van het motorgemaal van den polder Lexmond ten noordoosten, het Merwedekanaal ten zuidoosten en ten buitenteen, tevens grens­scheiding tusschen de gemeenten Lexmond en Leerbroek, van de kade langs de westzijde van het hier afgesneden en ter plaatse dichtgeplempte vroegere Zederikkanaal ten westen.
De totale oppervlakte van den polder bedraagt 919.23.14 Ha,
waarvan 918.85.34 Ha. in de gemeente Lexmond en 0.37.80 Ha. in de gemeente Leerbroek”

Dat P. Horden Jzn. (1909-1993) in 1953 en 1955 boeken over Lexmond, met daarin ook Lakerveldse verhalen uitgegeven heeft lijkt me bekend. De rest van dit verhaal gaat het over zo’n misschien totaal onbekende schrijver, die over Lakerveld gepubliceerd heeft: De heer H. (Drikus) Burggraaf. Zijn schrijven is het lezen meer dan waard. Bovendien schreef hij over een periode in de Lakerveldse geschiedenis, die lang geleden is. (In dit verhaal zal ik gebruik maken van zijn gegevens over de periode 1600 – 1700.)

Wie was Hendrikus Burggraaf?

Hij werd geboren op 6 november 1917 te Schoonrewoerd. Tijdens zijn lagere schoolperiode op de Nederlands-Hervormde school in zijn woonplaats bleek hij een begaafde leerling. In 1932 kreeg hij een kantoorbaantje op de zuivelfabriek “De Vijfheerenlanden” te Schoonrewoerd. Drikus bleef studeren en in 1940 kreeg hij een aanstelling als Rijkszuivelcontroleur. Hoewel dit een goede betrekking was, wilde hij meer. In 1951 besloot hij met vrouw en 3 kinderen naar Nieuw-Zeeland te emigreren. Door zijn kennis vond hij snel werk als botermaker. Hij verdiende goed geld, en startte in 1954 een restaurant. In 1965 nam zijn oudste zoon het bloeiende bedrijf over. Drikus kon zich nu aan zijn hobby: de geschiedenis van het geslacht BURGGRAAF, gaan wijden. In 1981 publiceerde hij het formidabele boek, een ander woord heb ik er niet voor, getiteld “DE BURGGRAAF’EN. Vooral het bronnenonderzoek van hem is indrukwekkend.

1. Het Nederlandse Rijksarchief werd terdege onderzocht.
2. Alle doopregisters in Nederland, waarin hij voorouders vermoedde werden onder handen genomen.
3. Hij voerde uitgebreide gesprekken met Piet Horden Jzn.
4. Toen hij ontdekte dat in 1641 een Lakerveldse BURGGRAAF met haar man naar Amerika emigreerde, was dit voor Drikus het sein om naar Amerika af te reizen en de zaak verder uit te pluizen. In Amerikaanse archieven vond hij een deel van zijn voorouders terug, en las een bijzonder verhaal.

Op 20 september 2003 overleed Hendrikus Burggraaf in Nieuw-Zeeland; zijn bijdragen aan de geschiedschrijving over Lakerveld zijn echter blijvend.

Hendrikus Burggraaf is in zijn boek uitgegaan van voorouder-onderzoek. Alle verhalen die hij over zijn Lakerveldse voorouders geschreven heeft, probeer ik in een kort verhaal weer te geven. Hij was de eerste die een zeer duidelijke omschrijving gaf van de ligging van een Lakerveldse boerderij en haar belevenissen.

In 1630 beschikte de familie Hendrick Adriaen van den Burghgraeff over een boerderij, liggend tegenover de Bastaardkade, met land in Scherperswijk, dat door genoemde familie bepoot was. (Deze boerderij lag tussen de Bastaardkade en het Lexmondse dorp. (Zie kaartje.) In 1635 nam zoon Adriaen Hendrick de boerderij, met 1 ½ morgen* (= 9 hont*) grond over. (* Een m(e)orgen was 8568 vierkante meter groot. Een hond(t) 1428 vierkante meter.) Hij was buitengewoon slim, en slaagde erin door grondspeculaties zijn vermogen uit te breiden. Op 13 mei 1636 leende hij 200 Karolus guldens met als onderpand “achtalff hont lants alwaer comparant tegenwoordigh woont”.

Nauwelijks een jaar later (2 april 1637) verkocht hij zijn boerderij, loste zijn schuld af, en startte een nieuwe boerderij, die tot grote hoogte zou stijgen.

Dat deze Adriaen Hendrickszoon van den Burggraef niet bepaald dom was, ontging ook de Lakerveldse gemeenschap niet. Van de jaren 1635-1641 en 1645-1648 was hij schepen (wethouder) van Lakerveld, en in 1637 en 1638 Heilige Geest meester (diaken) voor Lakerveld. Deze feiten lijken duidelijk, maar onze schrijver Hendrikus Burggraaf had zijn twijfels. Waarschijnlijk zijn sommige jaartallen onjuist weergegeven. Dit was niet ongebruikelijk; in mijn bezit bevindt zich een Lakervelds eigendomsbewijs waarin in 1825 iemand de bezittingen van zijn in 1844 overleden vrouw ging verdelen!!. (Bij het dovende kaarslicht, kon de bijna versleten ganzenpen van de schrijver weleens een foutje maken.)

Adriaen Hendrickszoon van den Burggraef had een zus Mayke. Zij huwde met ene Cornelis Hendricksz. van Nes, van beroep zeevaarder en emigreerde met man en 6 kinderen in 1641 naar Amerika. Mayke nam alles mee, maar vergat het testament van haar moeder uit 1635, waarin zij “3 mergens” land op Scherperswijk kreeg. Dit hele testament, en het erfrecht zou nog een lang staartje krijgen. Die 3 mergen bleef aanwezig, werd vererfd enz. De Lakerveldse BURGGRAAFFEN betaalden aanvankelijk netjes hun huur aan de familie voor dit land, tot zij er in 1681 achter kwamen dat de eigenaresse zich in Amerika bevond. “Kom de huur maar halen” zullen de Lakervelders hartelijk lachend gedacht hebben. Helaas: in 1688 vertrok vanuit Amerika een vrouw uit het geslacht BURGGRAAF om de achterstallige huur van 7 jaar te innen. Het betrof het bedrag van 7 maal 48 gulden. (Sinds ik me met Lakerveldse geschiedschrijving bezig houd, verbaast mij eigenlijk niets meer, maar dit is toch wel een mooie: in 1688 vanuit Amerika huur ophalen in Lakerveld!.) Die Lakerveldse BURGGRAAFFEN zullen lelijk op hun neus gegeken hebben, toen de dame uit Amerika hun boerderij bezocht. Nu kon de familie het bedrag waarschijnlijk wel betalen, want ze behoorden tot de rijkere Lakervelders. Dit blijkt uit het volgende gegeven:

Op 19 juli 1689 werd een zeer interessant stuk Lakerveldse geschiedenis geschreven, maar eerst  even een korte uitleg:
Adriaen Hendrickszoon was inmiddels overleden. Drie kinderen:
dochter Maeycken, inmiddels weduwe, zoon Hendrick en “eenen onbekende broeder” leefden nog en zij bogen zich over de buit.
En die was niet mis: In totaal 16½ morgen land, en verder levende have, 2000 gulden aan obligaties, goud, zilver en een ruime inboedel. Dit verhaal bevindt zich in het R.A. Lakerveld, Rek. en Inv. van boedels 1611-1810, deel 19, nr. 83. De tekst is de moeite van het lezen waard, daarom volgen wat korte fragmenten hieruit.

“Inventaris ofte Boedel cedulle doen maken bij Maijchjen Ariens van den Burggraeff, wed. en boedelhoutster wijlen Cors Ariensz. van Patsum….
Inventaris: aangebracht door Cors Arienszoon van Patsum sekere huysinge ende getimmerte met eene mergen, staende aende oost-zijde van de Laeckerveltsen dijck bij de duyckers. Nog eene mergen en twee mergen gemeen met Joffe Bok, gelegen inden deykman op Laeckervelt.
Item nog twee mergen in vier mergen genoempt de viertel, gemeen met de wede van Gerrit Jacobszoon v. Rossum gelegen inden gulden hoef. Laetstelijck nog twee mergen een hondt, soo boogaerd als bouwlandt gelegen inden Nes off Laeck, bewesten de steene straedt.
Item, de goederen bij de voornoemde Maijcke Ariaanszoon, ten huwelijk aangebragt:
Eerst de geregelde helft van huys en hoffstede met seven mergen lants haer gemeen met haere broeder Hendrick Ariensz. van Burggraaf gelegen aen de westzijde van de Lakerveltse dijk regt over den bastert cade.
Nog het geregte derden deel in seeven mergen en twee honts lants in Scherperswijck haer gemeen met beyde hare broeders.
Item de geechte helfte van sekere camp landts twee mergen een hondt gemeen met hare voornoemde broeder Hendrick Ariensz. van den Burggraaf alles gelegen op botersloot onder de gerecgte van Noordeloos.
Laatste nocg seven hondert drieen dertich guldens soo aen obligatie als contant gelt:
Aengecochte goederen:
Twee mergen, sijnde de gerechte helft van de voorgenoempde viertel hercomstich van de wede van Gerrit Jacobszoon van Rossum.

 787 Karolus guldens in zilveren munt
5 melk beesten
1 kalf
3 gelde koeyen op de waerdt
2 verkens
de deegen, waerde 18 stuyvers.
psalmboek, waerde 12 stuyvers.

Onze schrijver Hendrikus Burggraaf vroeg zich af wie het psalmboek, en wie de deegen gebruikte. Misschien wel dezelfde denk ik. Zeventien jaar eerder (1672) hadden de Lexmondse boeren een stel Franse soldaten die de Lek overkwamen teruggejaagd. Aangezien de familie Burggraaf vlakbij het Lexmondse dorp woonde, zullen ze met de degen, de hooivork, de riek en het kaasvat als helm op de kop hun bijdrage geleverd hebben. (Hier komt de naam kaaskoppen vandaan!!) Echt waar.

Zoals elke familie, had ook het geslacht BURGGRAAF vogels van diverse pluimage in haar gelederen. (Lakerveldse leghennen en hanen zou ik bijna zeggen.) P. Horden Jzn. heeft uitgebreid gepubliceerd over de Lakerveldse vechtersbaas Leendert Burggraaf (1737) en die arme armmeester (diaken) Jan Burggraaf die zo rond 1710 kennis maakte met Lakervelds grootste crimineel Nicolaas Maus. (Ooit onthoofd in Vianen.) Laten we dit verhaal besluiten met twee BURGGRAAF helden.
In februari 1809 verdwenen grote delen van de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden onder water. Op de middag van 21 februari van dat jaar bevonden zich twee Lexmonders in Helsdingen. Het waren NIJS VAN TOOR (natuurlijk; als er maar iets in Lakerveld gebeurde, was de familie VAN TOOR present.) en ARIE BOVENKERK. Zij waagden het en probeerden met een schouw Lexmond te bereiken, waarschijnlijk dom, maar begrijpelijk. Ze belandden echter in een hevige storm en hun schouw sloeg om. In de storm en de duisternis werden ze gered door drie man: De Lakervelders DAVID WELLE, (getrouwd in 1798) en GOVERT BURGGRAAF, 22 jaar oud, getrouwd met JANNIGJE MIDDAG, (deze JANNIGJE was op het moment van de redding 6 maanden zwanger) en zijn in Schoonrewoerd wonende, maar in Lakerveld aanwezige ongetrouwde broer KLAAS BURGGRAAF. (26 jaar oud.) Of deze redders onderscheiden zijn door de burgemeester van Lexmond vermeldt de geschiedenis niet. Trouwens de burgemeester werd in 1809 Mairie (Frans) genoemd. (Tussen 1795 en 1814 was Nederland door de Fransen bezet)
Als de Mairie het nagelaten heeft, zal ik DAVID WELLE en de broertjes BURGGRAAF bijna twee eeuwen later opnemen in de Lakerveldse geschiedenis. Ze hebben hun plaats meer dan verdiend; tegenwoordig krijg je een onderscheiding voor minder.

Bronnen:

• Burggraaf’en door H. Burggraaf 1981
• DT registers Lexmond.
• Teixeira de Mattos. De Waaterkeeringen, Waterschappen en Polders van Zuid-Holland. (Diverse delen.) (1931)
• Persoonlijk archief schrijver.

P.S. In mijn volgende artikelen hoop ik zeer uitgebreid over het leven van de Lakerveldse boer te gaan vertellen. De volgende punten hebben voorlopig mijn aandacht: kinderarbeid, landbouwonderwijs, mechanisatie en de Lakerveldse boomgaardjes die elke boerderij vroeger had. Iedere lezer(es) die gegevens of foto’s heeft over deze onderwerpen kan haar/zijn reacties kwijt bij de schrijver van dit artikel.