Sterke vrouwen

WIE OF WAT? AFLEVERING 2 en 3
Straatnaamborden. We zien ze overal en gaan er meestal achteloos aan voorbij. Maar wie of wat gaat er schuil achter die straatnamen. Dorpsstraat en Kerkstraat spreken voor zich, maar wie was Bastiaan Bos, Meester Haafkens of Van Hall? 

Aletta Jabobstraat en Anna Maria van Schuurmanplein in Lexmond

Marian Wittebol en Ronnie Hendriks

In deze gecombineerde tweede en derde aflevering van ‘Wie of wat’ is de schijnwerper gericht op twee sterke vrouwen. Anna Maria van Schurman (1607­-1678) was in 1636 de eerste Nederlandse vrouw die ‘officieus’ colleges volgde in Nederland, verstopt achter een gordijn in een nis van de collegezaal. Aletta Jacobs (1854-­1929) was de eerste vrouw die ­ met toestemming van minister Thorbecke ­ officieel werd toegelaten op de universiteit. Beide vrouwen hebben hun naam geleend aan een straat in Lexmond.

Een deel van het Anna Maria van Schuurmanplein in Lexmond.
Anna Maria van Schurman

Het grootste deel van haar leven bracht Anna Maria van Schurman door in Utrecht. Met haar ouders en broers woon deze onder meer aan het Domkerkhof. Een gevelsteen in het pand Achter de Dom 8 herinnert aan hun tijd in Utrecht. In dat huis werden in eerste instantie alleen haar broers onderwezen door hun vader, omdat er nog geen universiteit in de stad was. De leergierige Anna Maria schoof uiteindelijk ook aan. Van haar vader leerde ze verschillende talen en kreeg ze belangstelling voor theologie, geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde. Ook kunst interesseerde haar, ze schreef gedichten, maakte papierknipsels en tekende portretten. Een in pastel gemaakt zelfportret uit 1649 is voor zover bekend de eerste pasteltekening uit Noord-Nederland.

Anna Maria legde zelf contact met mensen die haar inspireerden. Zo schreef ze in 1631 bijvoorbeeld met theoloog André Rivet. Dat contact resulteerde in 1638 in een betoog over waarom vrouwen bij uitstek toegerust zijn om wetenschap te beoefenen. Drijfveer voor het opdoen van kennis was voor Anna Maria het leren begrijpen van de bijbel. Om die reden maakte ze zich maar liefst veertien verschillende talen eigen. Waaronder Hebreeuws, Chaldeeuws, Arabisch, Syrisch en Ethiopisch. Anna Maria werd bekend om haar intelligentie. Bijnamen als De Nederlandse Minerva, het juweel van de geleerde vrouw, de ster van Utrecht, ze liegen er niet om. Evenals het netwerk van geleerden en andere grootheden als Jacob Cats en Constantijn Huygens waarin ze zich bevond. Ze bleef zich haar hele leven toewijden aan de wetenschap en kunsten. Ze sloot zich uiteindelijk aan bij een beweging van Labadisten, waarbinnen gestreefd wordt naar een zuivere kerk met enkel ware gelovigen.Ze volgde deze sekte der Labadisten naar Duitsland en later naar Friesland. Daar overleed ze in 1678 op 70­ jarige leeftijd. Anna Maria van Schurman woonde korte tijd in Lexmond. In 1964 besloot het gemeentebestuur een plein in het dorp naar haar te vernoemen (met een extra ‘u ‘ in de naam).

De Aletta Jacobsstraat loopt van de Kortenhoevenseweg naar het Anna Maria van Schuurmanplein. Rechts de vijf nieuwe eengezinswoningen uit het project Dorpshart Lexmond. Hetnieuwbouwproject omvatte voorts de bouw van elf hofjeswoningen en drie appartementen aan het Anna Maria van Schuurmanplein.
Aletta Jacobs

Aletta Jacobs heeft geen binding met Lexmond gekend. Toch draagt een straat sinds enkele jaren ook haar naam. Bij de planning van de nieuwbouw aan de Kortenhoevenseweg en het Anna Maria van Schuurmanplein moest de verbindingsweg tussen plein en Kortenhoevenseweg een naam krijgen, omdat het logisch doornummeren van het Anna van Schuurmanplein niet mogelijk was. Ambtelijk werd na advies van enkele bekende Lexmonders ‘Achter het dorp’ voorgesteld. Een niet geheel onlogische keus. Het gebied achter de Dorpsstraat en de Kortenhoevenseweg werd altijd al zo genoemd. Het college besloot echter anders. Het werd de Aletta Jacobsstraat vanwege haar voorbeeldfunctie en als verbinding naar het plein met de naam van een andere geleerde en erudiete vrouw uit de Nederlandse geschiedenis: Anna Maria van Schurman. Aletta Jacobs legde het artsenexamen af, promoveerde en werd de eerste Nederlandse vrouwelijke arts. Ze was actief in de vrouwenkiesrechtbeweging in Nederland en hoorde tot het bijbehorende internationale vrouwennetwerk.
In het verlengde van de vrouwenkiesrechtbeweging maakte ze deel uit van de vrouwenvredesbeweging, die actief was voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zij reisde daarvoor zelfs naar Amerika om met enkele actiepunten president Wilson te bezoeken. Zij streed voor een betere positie van vrouwen, bepleitte geboortebeperking en het gebruik van voorbehoedsmiddelen.
Ze ageerde als één van de eersten tegen prostitutie. Kennis over de situatie van vrouwen kwam vooral uit haar doktersspreekuur voor onbemiddelde vrouwen. In de uitgave 1001 vrouwen in de 20ste eeuw wordt geschreven dat zij een niet weg te cijferen betekenis heeft gehad voor de emancipatie van vrouwen
Haar in 1924 uitgebrachte Herinneringen, die tijdens de tweede feministische golf van de vorige eeuw zijn heruitgegeven, zijn nu opnieuw uitgebracht. ­

-­ Over Anna Maria van Schurman schreef Walter van Zijderveld een uitgebreide verhandeling in de kroniek van mei 2013.
­- aanvullende bron Wikipedia.