Ronnie Hendriks
Woningnood in Hei- en Boeicop
In de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog bestond een groot tekort aan woningen. In 1948 werd de woningnood officieel tot volksvijand nummer 1 verklaard, maar het duurde jaren voordat de bouw echt op gang kwam. Tijdens de oorlog zijn veel woningen verwoest en lag de bouw stil. In het begin van de wederopbouw had de bouw van huizen geen prioriteit. De regering richtte zich vooral op het herstel van fabrieken, bedrijven en infrastructuur. Pas in de jaren zestig kwam de woningbouw in een stroomversnelling.
Hoewel in Hei- en Boeicop tijdens de oorlog nauwelijks woningen zijn verwoest, constateerde het gemeentebestuur begin jaren vijftig dat ook hier grote woningnood heerste en dat zich schrijnende situaties voordeden. ,,Gezinnen hebben een gezamenlijke slaapplaats op een open zolder.”
Er moest dringend worden gebouwd. Dat begon heel voorzichtig met het neerzetten van twee ‘arbeiderswoningen’ aan de Hei- en Boeicopseweg 107a en 107b.
Serieus werd het met de lancering van het ‘Uitbreidingsplan der Gemeente Hei- en Boeicop’ van 1955. Dat voorzag in de bouw van tien woningwetwoningen op een terrein achter een lieflijke woning aan de Hei- en Boeicopseweg 81/83. In het achterste huis woonde Cornelis Zijderveld (1877-1960) en in het voorhuis broer Govert de barbier (1869-1947) met zijn vrouw Aartje de Gans, de baakster (1867-1960). Het huisje is gebouwd in 1710 en was eigendom van de Grote of Heiligengeest Armen van Heicop. Later is het overgegaan naar de gemeente.
Het huisje werd toch gesloopt
Toen de eerste streep van het uitbreidingsplan op papier werd gezet, meende de gemeente dat het huis er niet alleen leuk uitzag, maar ook enige historische waarde bezat en behouden zou moeten worden. De nieuwe woningen kwamen aan een aftakking van de Hei- en Boeicopseweg te liggen. De tien woningen werden gebouwd in twee blokken van vijf, aan de zuid- en westzijde van het oude huis.
Om ruimte te maken voor de bouw moest eerst de oude boomgaard van Aartje Zijderveld- de Gans worden gerooid. Op een eerste brief daarover in 1955 reageerde de weduwe niet. Twee jaar later zegde de gemeente de huur van de boomgaard op: In de vergadering van de Raad van 28 mei 1957 werd met algemene stemmen de mening uitgesproken dat het wenselijk is dat deze boomgaard verdwijnt. Zodra het fruit dus van de bomen is, moeten deze gerooid worden. Wij zeggen u mitsdien de huur van deze boomgaard bij deze op tegen 1 december 1957.
De liefde van de gemeente voor het pittoreske huisje bekoelde snel. De conditie van de dubbele woning was slecht en de historische waarde was volgens de gemeente nu ook niet weer zo bijzonder dat ze bereid was fors te investeren. Bijkomend voordeel van sloop was, dat er meer ruimte vrijkwam en er dus meer woningen konden worden gebouwd.
Op de plankaart werden langs de rondgaande weg nieuwe huizenblokken ingetekend en op de plaats waar het oude huisje stond, verscheen een parkje met vijver. In 1958 gingen het oude huis en twee schuren tegen de vlakte.
Park met vijver of een school
Door de sloop van het oude huis kwam er een open ruimte vrij. Kort werd met de gedachte gespeeld om een parkje met vijver aan te leggen. In 1962 stelde de gemeenteraad echter een herziening van het uitbreidingsplan vast, waarin de locatie bestemd wordt voor de bouw van een christelijke kleuterschool. Een bijzonder passende locatie, vond de gemeente.
Daar was niet iedereen het mee eens. De nieuwe bewoners, inmiddels na de sloop van het oude huis gewend geraakt aan een vrij uitzicht, klommen in de pen en maakten bezwaar. Dat deed ook het bestuur van de school, die veel liever wilde bouwen aan de oostzijde van de weg, dicht bij de kerk en de andere scholen.
De bezwaren vonden geen gehoor en ook Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland gingen akkoord met het uitbreidingsplan.Het school-bestuur besloot daarop in beroep te gaan bij de Raad van State. Het duurde een paar jaar, maar toen kwam dan toch het verlossende woord. Het schoolbestuur kreeg gelijk, omdat de gemeente zich had moeten houden aan een oude belofte om ruimte te bieden op de door het schoolbestuur gewenste locatie.
Er gingen zaken mis tijdens de bouw
Tijdens de bouw van de tien woningen, bij de oplevering en in de jaren erna, kwamen veel mankementen aan het licht. De gemeente had een lage bouwsom bedongen en dat betaalde zich uit in een reeks klachten. Enkele keren werd architect W. van der Laan uit Papendrecht op het gemeentehuis ontboden om uitleg te geven. Die kwam met het verweer dat de klachten hem nooit hadden bereikt en hij suggereerde dat de gemeentelijk dienst Bouw- en Woningtoezicht de bouw van de woningen schijnbaar niet zo belangrijk vond.
Met dat standpunt bracht de architect de gemeentelijk opzichter E.F. Baas in diskrediet. Extra pijnlijk, omdat Baas zich had laten betalen door de architect. Het gemeentebestuur was verbijsterd en en riep de ‘omkoopgevoelige’ ambtenaar terstond op het matje. Die vond het echter de normaalste zaak van de wereld en stelde dat hij ook in andere gemeenten extra betaald werd voor aanvullend toezicht.
Volgens Baas was de aannemer niet capabel en leverde hij slecht werk: de bouwwerkzaamheden werden tenminste zeer onregelmatig en niet nauwlettend uitgevoerd. Het toezicht op de bouw was incidenteel en de architect woonde op afstand. Om de tijd dat de aannemer zonder toezicht werkte zo weinig mogelijk te doen zijn, heb ik het werk ook diverse malen bezocht en heb ook diverse aanwijzingen gegeven, getuige de rapportjes die ik destijds aan uw college heb gezonden.
Volgens de architect had Baas geklaagd dat het allemaal wel veel werk was, waarvoor hij niets extra kreeg. Toen ik begreep dat hij ook iets van de gemeente had ontvangen, heb ik het toegedachte bedrag gehalveerd, schrijft Van der Laan. aan het gemeentebestuur. Baas reageerde op zijn beurt boos en betichtte de architect ervan misbruik van de situatie te maken. Acheteraf gezien blijkt dat de Heer van der Laan thans een bepaald misbruik van zijn betaling gaat maken, gezien het feit dat uw college mij dinsdagmorgen jl. beschuldigde van minder betrouwbaar te zijn daar ik gelden aannam welke duiden op een bepaalde omkoopbaarheid. Ik vind deze betaling een strikt eerlijke zaak.
De aangepaste weg kreeg een naam
De weg langs de nieuwbouw, die eerst doodlopend was, werd doorgetrokken. Er ontstond een rondgaande weg, die wel de naam Hei- en Boeicopseweg behield. Een probleem was, dat er niet genoeg nummers beschikbaar waren om elk huis een eigen getal te geven. Het zuidelijke blok kreeg de nummers 81 tot 89, het westelijke blok de nummer 91 t/m 91d en de vier nog te bouwen woningen werden aangeduid als 91e t/m 91h. Dat was geen ideale situatie en bovendien zouden er in de toekomst nog meer woningen aan deze weg worden gebouwd.
Het onderwerp naamgeving werd
De gemeenteraad reageerde opgelucht en instemmend. Algemeen is men van gevoelen dat het gewenst zou zijn indien deze naam zou kunnen blijven voortleven. een aantal keren besproken in de gemeenteraad, maar het duurde vijf jaar voordat een passende nieuwe naam werd gevonden. Het raadslid G. de Jong deed op 4 oktober 1964 het voorstel om de weg de naam ‘Van Zuilenstraat’ te geven, daar de grond waar een gedeelte van deze woningen op gebouwd is, en destijds van de familie J. De Heer werd aangekocht, van ouden tijden af reeds de naam ‘Van Zuilen’ heeft gedragen.
Waar kwam die veldnaam vandaan?
De wens van de gemeenteraad was dus om de naam Van Zuilen te laten voortleven. Er is echter nooit een ‘onderschrift’ op enig straatnaambord geplaatst om uit te leggen waar de naam vandaan kwam. De betekenis en oorsprong van de naam zijn in de loop van de jaren vrijwel verloren gegaan. De straatnaam leeft nu voort als een raadsel. Naar wie of wat was de Van Zuilenstraat vernoemd? Navraag op tal van plekken leverde geen antwoord op. Het gemeenteraadsverslag van 4 oktober 1964 bood derhalve uitsluitsel. De straat is vernoemd naar de oude veldnaam Van Zuilen.
Een veldnaam (ook wel kampnaam genoemd) is de toponiem (naam) die een eigenaar aan een bepaald stuk land gaf om het te kunnen onderscheiden. Deze namen kwamen ook wel voor in registers van kavels die bijvoorbeeld bij een boerderij horen. Daarmee zou men het kunnen zien als een voorloper van de kadastrale aanduiding. Ook tijdens de ruilverkaveling gebruikten agrariërs de veldnamen om hun stukken grond aan te duiden.
Een deel van de veldnamen verwijst naar de eigenaar van de grond, maar er zijn ook andere koppelingen. Bijvoorbeeld Steenkamp voor een stuk grond met veel stenen of Vlaskamp voor een terrein waar vlas werd verbouwd. In de polders van Hei- en Boeicop bestaan veldnamen als De Klompmaker, Het Brouwerskampje, Het Suikerhoekje, De Bossche-kampen en De Moordenaar. Oud-gemeentesecretaris J.P. Leeuw stelde er ooit een lijst van samen.
De naam Van Zuilen komt incidenteel voor in de geschiedenis van Hei- en Boeicop. De vroegste vermelding betreft Goossen van Zuilen die in 1655 in het dorp werd geboren. De meeste familielijnen voeren naar Schoonrewoerd. Alleen zijn afstammelingen Jasper van Zuilen (1773-1848) en diens kleindochter Jannetje van Zuilen (1852-1926) zijn ook in Hei- en Boeicop geboren. Vermoedelijk was de grond van een Van Zuilen, die een functie bekleedde in de ambachtsheerlijkheid.
Het dorp breidde verder uit
De bouw in 1957 van de tien woningen in de latere Van Zuilenstraat, werd in 1960 vervolgd met het neerzetten van een blokje van vier huizen en in 1963 met de bouw van nog eens vijf woningen. Daarmee was dit woningproject afgerond. Direct aansluitend werden er eengezinswoningen en bejaardenwoningen gebouwd aan de Van Hallstraat. Het gemeentebestuur broedde intussen op de toekomstige uitbreiding van het dorp, daartoe aangemoedigd door rijk en provincie. Er bestond behoefte aan een plan voor de wat langere toekomst. Dat werd het Uitbreidingsplan Dorp.
Het gemeentebestuur achtte het niet langer aanvaardbaar om de open plekken in de lintbebouwing van het dorp verder op te vullen. Gekozen werd voor komvorming aan de westzijde van de Hei- en Boeicopseweg tegenover de kerk. In de loop van de jaren verrees daar een nieuwbouwwijkje met tientallen huur- en koopwoningen. De School met de Bijbel verhuisde van de Hei- en Boeicopseweg naar de westrand van de wijk. Op die plek werden nog eens twintig woningen neergezet.
De bouw van nieuwe woningen bracht natuurlijk verlichting in het dorp, maar de behoefte aan uitbreiding bleef. Een paar jaar geleden besloten enkele inwoners van Hei- en Boeicop de handen ineen te slaan om zich sterk te maken voor woningbouw in de eigen kern. Volgens deze werkgroep ‘Heicop Vooruit’ komt er weinig nieuwbouw van de grond en ziet ze dat er weinig beweging is in woningen die vrij komen. De werkgroep ziet kansen voor bouw achter de kerk, maar ook in de buurt van de Van Zuilenstraat. De cirkel is rond.
Bronnen
– Gemeentearchief Hei- en Boeicop
– Aengaende den dorpe van Heycop, Johan de With