,,DE NACHT DAT MEN NIET SLIEP”
Peter de Pater
Net 50 jaar na de datum van 3 juli 1952 leek het mij een idee om eens een verhaal te publiceren over een avond en een nacht, die iedere oudere streekbewoner nooit zal vergeten: als ik alle verhalen over deze datum opgeschreven had, lag er nu een “Lek en Huibert Kroniek” van ca. 70 pagina’s voor u. We beginnen heel onschuldig:
Hier volgt de weersvoorspelling voor donderdag 3 juli 1952:
“Aanvankelijk veel bewolking met hier en daar enige regen. Later plaatselijke opklaringen. Zwakke tot matige noordelijke wind. Koel.”
Gewoon weerbericht; helaas zou de werkelijkheid enigszins anders uitpakken. Het enige dat klopte in de mededeling van het KNMI was de windrichting en de temperatuursvoorspelling. Ondanks het matige weer werd er door de Lakerveldse boeren gehooid, want juli was immers de hooimaand. De “week van het kuilgras” bestond nog niet. Natuurlijk werd er niet alleen in Lakerveld gehooid: ook voor de 21- jarige Nieuwlandse boer Nelis van den Broek was het een drukke dag. Hij stond er alleen voor, want zijn vader was enkele dagen daarvoor uit het ziekenhuis thuisgekomen. Net als alle Lakervelders wist hij niet welk natuurgeweld eraan kwam. Voor we verder gaan hierbij eerst de echte weergegevens van De Bilt van 3 en 4 juli 1952;
Hoewel ik geen weerkundige ben zal ik toch enige uitleg geven over deze grafiek:
- De bovenste balk is de tijd tussen 3 juli 08.00 uur en 4 juli 08.00 uur.
- De tweede balk is de windrichting: noordoost dus.
- De derde balk is de gemiddelde windsnelheid, gemeten in meters per seconde. (Onschuldig trouwens)
- De vierde balk is de maximale windsnelheid, rond 19.00 uur zien we hierbij het getal 20 verschijnen. (Dit betekent windkracht 8 à 9)
- Het meest opvallende is de luchtdruklijn, tot 19.30 uur is deze stabiel op 1018 mb., daarna begint een enorme schommeling; eindigend op 1024 mb. op 4 juli 08.00 uur. Dit betekent zeer onstabiel weer.
- De neerslaglijn is ook opvallend. Kort voor 20.00 uur op 3 juli zien we ineens 20 mm water naar beneden komen.
Ik ben geen Erwin Kroll of John Bernhard, maar kort voor ‘s avonds acht uur op 3 juli zien we dus een bui, waaruit in De Bilt in korte tijd 20 mm water viel. Tevens steeg de luchtdruk. Weerkundigen schijnen zoiets een onweersneus te noemen. Deze onweersneus met windstoten tot 20 meter per seconde had geweldige gevolgen voor Lakerveld; (hierover wordt nog steeds gesproken). Iedere oudere Heicopper en Lexmonder praat b.v. op een verjaardag nog wel eens over deze nacht. Merkwaardig idee dat dit verhaal wordt geschreven door een in 1956 geboren “Lakerveldse snotneus”. (Hij heeft het niet meegemaakt, en alleen van horen zeggen)
Mochten sommige lezers en lezeressen mijn titel van dit verhaal niet geloven, dan volgen hierbij twee citaten uit de “Panorama” van eind juli 1952:
“Bliksemflitsen schoten door een zwaar, laag hangend wolkendek en volgden elkaar zo snel op, dat men bij het spookachtige, flakkerende schijnsel dat onschuldige weerbericht drie keer kon overlezen, voordat het weer duister werd. De regen stortte in zware dikke stralen op de warme uitgedroogde aarde neer. Rukwinden trokken de daken van huizen af en velden machtige bomen. Op sommige plaatsen in ons land woedde het noodweer tien uur in volle hevigheid.”
Volgende citaat: “Meer dan vierentwintig boerderijen , tientallen schuren en hooibergen werden door de bliksem getroffen. Twee mensen verloren het leven. In vele steden ontstond een watersnood doordat de riolering het neergutsende water niet snel genoeg verwerken kon. Voor tienduizenden guldens werd schade toegebracht aan de te velde staande gewassen. Alles bijeengenomen werd Nederland in één nacht door het natuurgeweld enkele millioenen armer.”
Lexmond was dus één van de plaatsen die met 10 uur noodweer te maken kreeg, het Overijsselse Hellendoorn was een andere. De Noord-Brabantse plaats Steenbergen kreeg in 12 uur 124 mm regen te verwerken, De Bilt trouwens 66.2 mm (zoals uit de weertabel blijkt).
We starten het vervolg van dit verhaal rond 19.00 uur op 3 juli 1952, de jonge Lakervelder Floor Kortlever besloot rond die tijd naar een circusvoorstelling van het gezelschap Géant in Gorinchem te gaan. Toen Floor net op pad was bij de Lakerveldse Vliet, besefte hij dat de lucht met zijn gele en inktzwarte kleuren er wel erg onheilspellend uitzag, en keerde terug naar huis (Lakerveld 184). Floor heeft trouwens weinig gemist, want de circusvoorstelling begon te laat en duurde ongeveer 5 minuten. (De tent stond binnen enkele minuten onder water, en het licht viel uit)
Toen hij net thuis was, zo rond 19.30 uur, sloeg de bliksem in zijn ouderlijke boerderij. Zijn vader Jan Kortlever probeerde met een brandblusser het vuur te blussen. Dit bleek een hopeloze taak te zijn, dus trachtte de familie Kortlever nog iets van de inboedel te redden: winterjassen, tafelzilver en een paardentuig werden gered. Ondertussen was zoon Floor op zijn fiets gestapt en naar café “Halfweg” gereden om de Lexmondse brandweer te bellen. (Effe je mobieltje pakken bestond nog niet) De Lexmondse brandweer rukte uit richting Kortlever; maar net in Lakerveld aangekomen bleek ook de boerderij van Piet van Duuren (Lakerveld 40) door het hemelvuur getroffen te zijn.
De Lexmondse spuitgasten onder aanvoering van Cees Kloens, met als andere leden Roelof van Mazijk, Walter Ott, Willem Boef, Wout de Jong, Gijs de Ruiter, Arnold van Ravesteijn en Cees Vink besloten eerst hier te gaan blussen. De Lexmondse brandweer riep tevens de assistentie van de Viaanse collega’s in.
De brand bij Kortlever werd overgelaten aan de Meerkerkers. De Lexmondse brandweer slaagde erin het voorste deel van de boerderij van P. van Duuren te behouden, en een deel van de inboedel te redden. De sporen van de blikseminslag op Lakerveld 40 zijn nog jaren goed zichtbaar geweest. Thans zijn er alleen nog wat balken met enige brandschade te zien.
Het vervolg is het best te vertellen door een stuk uit de gegevens van de Meerkerkse brandweer te gebruiken:
Citaat: “Op Donderdag 3 Juli om 8 uur werd de Brandweer gealarmeerd voor een boerderijbrand bij De Heer Jan Kortlever te Lexmond. Tijdens een ongekend zwaar onweer was de bliksem ingeslagen en stond de kapitale boerderij in lichte laaie. Door het feit dat eerst de Brandweer van Lexmond was gealarmeerd, (welke echter bezet was door de brand bij P. van Duuren te Lexmond) hadden de vlammen langere tijd vrij spel gehad en viel van de boerderij als zodanig door onze Brandweer niet veel meer te redden. De belendende gebouwen op het erf van Kortlever konden worden behouden. Het perceel van de Kinderen Verrips (Lakerveld 192; beter bekend als het voormalige ELTI; met zijn Lakenveldse koeien) is door onze brandweer nat gehouden tegen de vonkenregen. Na pl.m. 1 uur te hebben gespoten is de blussing overgenomen door de Brandweer uit Vianen. Hierna is de Meerkerkse Brandweer ingerukt. De brandbestrijding heeft nog wel nuttig effect gehad, doordat het gebouwtje aan de Zuidzijde behouden is gebleven en nu als woning dienst doet.”
Over de Meerkerkse brandweer op 3 juli 1952 (met als commandant M. van der Heiden) vallen een paar aardige gegevens te vermelden. Zij beschikten over een splinternieuwe automotorspuit gebouwd door de firma Kronenburg. Opgeleverd op 23 januari 1952. In de Meerkerkse gelederen bevond zich ook de legendarische Hendrik (Hennie) Sap. Volgens de overlevering was hij een inspirerende kracht in deze moeilijke uren. Voor de Meerkerkers bij Kortlever verschenen passeerde toevallig de Amstelvener J. Dijkstra met een fototoestel in de auto de brandende boerderij. Hij maakte rond 19.50 uur de volgende unieke opname.
Veel rust was de Meerkerkers trouwens niet gegund; want rond 23.45 uur konden ze uitrukken naar de brandende boerderij van de eerder genoemde Nelis van den Broek in Nieuwland. We gaan terug naar Lakerveld: Zo rond 21.00 uur leek het weer iets te verbeteren, en menige Lakervelder in het “benedeneind” pakte het rijwiel en besloot een kijkje bij Kortlever te gaan nemen. De Lakervelders in het “boveneind” zullen hetzelfde gedaan hebben bij van Duuren. Hun “ramptoerisme” was van korte duur, want de volgende golf buien startte rond 21.30 uur. Dus hals over kop vluchtten de Lakervelders naar huis. Deze golf bleef zonder noemenswaardige gevolgen voor Lakerveld.
Rond 23.00 uur was de Lexmondse brandweer klaar met blussen bij P. van Duuren, en zij kwamen bij de puinhopen van Kortlever. De conclusie was duidelijk; alleen nablussen. Rond dit tijdstip werd ook de Hei- en Boeicopse boerderij van D.J. Brouwer door de bliksem getroffen. Het onweer sloeg in één van de vijf roeden van zijn hooiberg. De Hei- en Boeicopse brandweer onder aanvoering van
J. (Kobus) Stravers leverde een geweldige prestatie en slaagde erin het grootste gedeelte van de hooioogst van de familie Brouwer onbeschadigd uit de berg te halen. Alleen het hooi tegen de bergroeden verbrandde. Tijdens het blussen sloeg de bliksem nog in een andere roede. (Ons redactielid J.P. de Leeuw was hierbij trouwens in wat jeugdige overmoed aanwezig)
Het onweer zou nog uren doorgaan. De Lakervelders bleven op, gekleed in dagelijkse kleding, om maar onmiddellijk te kunnen vluchten. Maar ondanks alle onweer kreeg ons buurtschap niet met verdere rampen te maken. Een door het onweer getroffen koe laat ik hier even buiten beschouwing.
Hoe verder?
De volgende dag verschenen de mannen van de pers in Lakerveld, een fotograaf van “De Panorama” maakte 2 foto’s. (Uiteraard één bij P. van Duuren, en één bij J. Kortlever.
Jan Kortlever en zijn vrouw D. Kortlever-Roosendaal vonden met hun dochter Flora (nachtelijk) onderdak bij hun overbuurman W. van Iperen. Zoon Floor bij Jacob (Job) de Jong op Lakerveld 244. Overdag leefden ze in het door de Meerkerkers geredde “gebouwtje aan de Zuidzijde”. Tien maanden na die fatale nacht was de boerderij weer opgebouwd.
Twee van de vijf bewoners van Lakerveld 40: P. van Duuren en zijn vrouw A. van Duuren-van Dijk kregen huisvesting bij C. Scherpen-zeel (buurman). De andere drie: J. van Dieren, zijn vrouw D. van Dieren-de Jong en zoon Henk bij Teunis van Dieren. (Zijn boerderij bestaat niet meer; ze bevond zich op de plaats waar thans de Gereformeerde Kerk staat)
Op 22 juli 1952 vergaderde de Lexmondse brandweer onder voorzitterschap van de heer C. Kloens. Secretaris was R. van Mazijk. Een interessant agendapunt viel in de rubriek: Ingekomen stukken. Dit betrof een dankbetuiging aan de Lexmondse brandweer van de gemeente Lexmond voor hun moedig optreden in de nacht van 3 op 4 juli. Gezien de omstandigheden had de brandweer ook niets minder verdiend.
Een latere Lexmondse brandweercommandant sprak eens de his-torische woorden: “Een onschuldig brandje, we hoeven ons niet te haasten”. Op de avond van 3 juli 1952 golden andere normen. De tijd heelt alle wonden zegt men wel eens. Voor materiële goederen geldt dit waarschijnlijk. Zowel de boerderij van Kortlever als die van P. van Duuren werden weer opgebouwd.
Bronnen:
- Leerdamsche Courant.
- KNMI: weerstation De Bilt.
- De Panorama van week 30 uit 1952.
- Archieven brandweer:
- Lexmond, met dank aan D. Lakerveld Hzn.
- Meerkerk, met dank aan B. de Groot Czn.
- Hei- en Boeicop, met dank aan D. Bassa.
- Diverse particulieren:
- Een klein aantal wil ik met name noemen:
- F. de Groot – Kortlever te Hoog-Blokland.
- T. Kortlever – Blokland te Lexmond.
- De heer A. van Duuren te Lexmond.
- De heer J.C. (Cor) van Dijk te Lexmond.
- De heer G.C. Brouwer te Hei en -Boeicop.