Geschiedenis van Lakerveld (10)

Peter de Pater

Een half jaar geleden heb ik iets verteld over de bewoners van Lakerveld 89. Hierbij het vervolg. Deze voormalige boerderij heeft trouwens ook historisch en archeologisch een bepaalde waarde. Zij is gebouwd op een woonheuvel en dus is het aannemelijk dat de eerste Lakervelders zich al rond 1100 op deze plaats vestigden. (Zie ook artikel van ondergetekende in ons blad d.d. september 1998). In dit verhaal zal ik de naam VAN BEZOOYEN verder spellen als VAN BEZOOIJEN. Dit is historisch gezien toch de juiste spelling.

Deze aflevering gaat verder met een deel van de bewoners van Lakerveld 89. Misschien had ik beter een Lakerveldse streekroman kunnen schrijven, gelukkig dat ik het niet gedaan heb; een aardige titel was trouwens “De Duiventil” geweest, want de bewoners vlogen in en uit. Hierbij een aantal “duiven”. Eind 1855 nam de eerder genoemde PETER VAN BEZOOIJEN, geboren in 1833, de boerderij over. Door de “gezellige” boedelscheiding uit 1855 was de sfeer op Lakerveld 89 zo “prettig” dat hij de wijk nam naar Vianen, maar eind juni 1862 was hij terug op ‘t oude nest in Lakerveld toen zijn vader GERRIT overleden was.

Hij trouwde met GERRIGJE WANSLEBEN, een uitstekende keuze: GERRIGJE stamde uit het oude rijke Lakerveldse geslacht PAARDEKOPER. Deze familie beschikte al op 16 mei 1805 over een boerderij met gebouwen, 2 “bergen” (hooibergen) en 16 “mergen” bouw, hooij en hennepland. Bijna 14 ha. dus. (Voor de liefhebbers: een “merge” of een morgen is 8568 vierkante meter groot. Een morgen is 6 hond of hont, een hond is dus 1428 vierkante meter groot. Een hond is honderd roeden, en een roede is 3.68 bij 3.68 vierkante meter, iedere oudere Lexmonder of Heicopper zal de “roei” kennen als hij zijn tuin omspit)¹. De naam morgen schijnt trouwens ontleend te zijn aan de oppervlakte grond, die je in een morgen met twee ossen om kon ploegen. (Ik heb me altijd afgevraagd: wanneer begon je?, hoe zat het met de grond en vooral wat wilden die gecastreerde stieren?)

Uit het huwelijk van PETER VAN BEZOOIJEN en GERRIGJE werden drie kinderen geboren: GERRIT, WILLEM en MARIA.
Ze trouwden alle drie en bleven aanvankelijk op Lakerveld 89!! Gezelligheid kende geen tijd; trouwens “grootje en grofje konnen d’r gewoon bij blijven”. Bejaardentehuizen, verpleegtehuizen, seniorenflats, serviceflats, mantelzorg en aanleunwoningen bestonden immers niet. (Misschien was “grootje en grofje in ‘t veurhuis”, de voorloper van de mantelzorg en de aanleunwoning.)

• GERRIT trouwde met zijn nicht ELIZABETH VAN BEZOOIJEN. Waarom ver zoeken als het ook dichtbij te vinden is? En zo “houw je het geld bij mekaar.”
• WILLEM trouwde met WILLEMPJE VAN DIJK (zie foto).
• MARIA trouwde met ANDRIES KRUIT.

1. Ik weet dat alle genoemde maten in het vroegere Nederland verschillend ingevuld werden; maar in Lakerveld waren dit de meest gangbare getallen.

Hoewel deze VAN BEZOOIJEN’S de gloriejaren van de Nederlandse landbouw meemaakten, werden ze rond 1880 geconfronteerd met de landbouwcrisis. Oorzaak: De Nederlandse regering en boeren gingen er vanuit dat ze het wel goed deden. We waren op het gebied van de zuivel echter al lang ingehaald door de Denen. Laten we het tot de zuivel beperken, want de meeste Lakerveldse boeren hadden melkkoeien, en maakten kaas en boter van de melk. De Denen introduceerden de thermometer en de zuivelfabriek, terwijl de Lakerveldse boer zijn vinger in de “karnton” stak, en zei: O.K. Het gevolg blijkt o.a. uit de volgende prijzen:

De boterprijs daalde tussen 1879 en 1884 van f 70,00 tot f 40,00 per vat. De prijs van een schaap trouwens van f 50,00 naar f 20,00

In 1891 bouwde Leerdam de eerste melkfabriek in onze regio; Schoonrewoerd (1907), Vianen, Meerkerk (1920) en Arkel zouden volgen, toch zou het nog jaren duren voor de prijzen zich herstelden. Dat had meer met het liberale beleid van onze toenmalige regeringen te maken. Zelfs Lexmond heeft ooit een klein melkfabriekje gehad; dit was echter geen lang leven beschoren. Het stond in Kortenhoeven; waar nu garage Wolterman deel uitmaakt van het Lexmondse bedrijfsleven. (De sporen zijn nog te zien)

Nou heeft elk nadeel zijn voordeel; de crisis betekende dat het genoemde kind GERRIT VAN BEZOOIJEN voor de habbekrats van f 5850,00 op 1 augustus 1894 Lakerveld 143 kon kopen, hij kocht hiervoor de boerderij met wat land: Totale grootte 4 hectare 88 are en 73 centiaren.
Op 23 november 1901 profiteerde GERRIT nog een keer: hij erfde ruim 4 hectare land op Lakerveld-Oost van ene KRIJNTJE PAARDEKOPER. (Met dank aan de huwelijkskeuze van zijn vader) Hij moest wel even broer WILLEM en zus MARIA uitbetalen. (Elk
f 930,00; moet kunnen) In 1920 werd op deze grond; die als veldnaam “De Ruimert” heeft, de boerderij Lakerveld 72 gebouwd.
Deze boerderij die net de aanleg van de A27 overleefde, is nog steeds in het bezit van achterkleinkinderen van GERRIT VAN BEZOOIJEN.

Samen met vrouw ELIZABETH en zeven kinderen verliet GERRIT dus in augustus 1894 Lakerveld 89. Voor het laatst genoemde adres had dit dus twee voordelen: negen bewoners verlieten het naar huidige maatstaven inmiddels “overbevolkte pand”, en (oud) suikertante KRIJNTJE PAARDEKOPER werd binnengehaald. Ruimte zat, het begrip privacy was nog niet uitgevonden. Om een beeld te schetsen van de bevolking van onze boerderij, hierbij de bewoners in 1894:

• PETER en GERRIGJE WANSLEBEN.(“grootje en grofje”)
• GERRIT EN ELIZABETH, met 7 kinderen.
• WILLEM en WILLEMPJE, met 3 kinderen.
• MARIE en ANDRIES KRUIT, met 2 kinderen.

Mocht de lezer(esse) nu denken dat alleen Lakerveld 89 zo’n “overbevolkt” pand was, nou d’r waren er meer van: Hierbij twee verhalen:

2. Toen een Lakerveldse jongen verkering kreeg met een rijke Giessenburgse boerendochter sprak het meisje uit Giessenburg bij een bezoek aan Lakerveld de volgende woorden: “Ons klompenhok is groter dan jullie huis.” Ze leven trouwens nog steeds, lang en gelukkig.” (Namen bekend bij schrijver.)
3. In Lakerveld stond eens een boerderij, waarvan het door 15 personen bewoonde voorhuis gesloopt werd. Toen dit voorhuis weg was vertelde men in Lakerveld dat het huis er nauwelijks kleiner door geworden was. (Namen en adres bekend bij schrijver.)

De eerder genoemde landbouwcrisis duurde lang: pas in maart 1903 kon een verslaggever van “De Schoonhovensche Courant” melden, dat de veeprijzen op de “Gurcomse Mart” nogal aan de hoge kant waren.

Prijzen vee:

Zware kalfkoeien       :         f  180,00 – f 210,00
Kalfvaarsen                :          f  140,00 – f 160,00
Melkkoeien                 :          f  130,00 – f 150,00
2½ jarige ossen         :          f  150,00 – f 170,00
Guiste vaarzen           :          f   80,00 –  f   90,00
Pinken                         :          f   50,00 –  f   60,00
Graskalveren              :          f   40,00 – f   50,00
Nuchteren kalveren  :          f     9,00 –  f   12,00
Vette varkens             :          f     0,40 –  f     0,50 per kilo
Biggen                         :           f     6,00 – f   11,00

Als vervolg op het voorgaande: de veeprijzen op 31 oktober 1904 op de zgn. Grote Markt in Gorinchem. De naam Grote Markt gold niet voor niets, want er werden in dat jaar 4137 runderen aangevoerd.

Kalfkoeien                   :          f 200,00 – f 290,00
(Duur, volgens schrijver in 1904)
Melkkoeien                 :          f 180,00 – f 240,00
Vare koeien                 :          f 140,00 – f 210,00
1½ jarige ossen          :          f   80,00 – f 145,00
Pinken                          :          f   60,00 – f  80,00

Voor de oudere Lakerveldse en Heicopse boer was deze markt een begrip. Niet alleen als markt; maar vooral als een gezellig dagje uit. Voor veel Lakerveldse en Heicopse boeren, was dit de enige dag van het jaar dat ze zover van huis kwamen. Verder ging men alleen ‘s winters op pad om buren en kennissen te bezoeken. “Buurten” noemde men dat. Om zes uur ‘s avonds was men aanwezig en zo tegen halfnegen vertrok men weer. Legendarisch is het verhaal van de Lakervelder TEUNIS BOGAARD, die vertelde dat zijn zoon ALEWIJN ‘s nachts om negen uur thuis kwam. Tegenwoordig kun je die Lakerveldse boeren overal op de wereld op alle tijdstippen tegenkomen.

Onze familie VAN BEZOOIJEN was in ieder geval elk jaar aanwezig op de “Gurcomse Gròòte Mart”, zoals uit de verder in dit verhaal bijgevoegde foto mag blijken.
Onvoorstelbaar blijft anno 2000 het volgende: menige Lakerveldse boer deed één of meer koeien een halster om, in Lakerveld “helster” geheten, en wandelde er mee naar Gorinchem. Veel koeien werden trouwens naar de Arkelse Vlietskade gedreven; waar het vee verzameld werd, voor het de “Bliekenstad” (bijnaam van Gorinchem) in mocht. De woorden die “een niet al te mak beessie” onderweg te horen kreeg, mag de lezer zelf bedenken. De eigenaren van de dieren kregen bij terugkomst van de markt soms van hun vrouw dezelfde woorden te horen, maar dit had een andere oorzaak. (Als je één dag per jaar weggaat, mag je toch wel wat?)

Nadat GERRIT VAN BEZOOIJEN in 1894 Lakerveld 89 verliet, werd hij opgevolgd door zijn broer WILLEM. Hij was gehuwd met WILLEMPJE VAN DIJK, en woonde in 1894 met drie kinderen op hetzelfde adres. Later zouden er nog vier geboren worden. De jongste was het nakomertje TEUNIS; we zullem hem nog tegen-komen in Lakerveld. WILLEM VAN BEZOOIJEN vertrok met zijn gezin rond 1910 naar Goudriaan. Thuis heeft WILLEM zich er nooit gevoeld. Hij wilde waarschijnlijk maar op vijf plekken wonen: LAKERVELD, LACKERVELDT, LAEKERVELT, LAECKERVELD en LAKERVELT. Gelijk had hij. In 1930 was hij weer terug op Lakerveld 89. Toch zou het vierde kind van WILLEM VAN BEZOOIJEN opgenomen worden in de geschiedenis van Goudriaan: Ik bedoel de op 24 augustus 1895 op Lakerveld 89 geboren GIJS VAN BEZOOIJEN. Op 20 mei 1920 trad hij in het huwelijk met de Goudriaanse rijke “schone” CORNELIA KOOREVAAR. Niets bijzonders zult u zeggen maar: CORNELIA had een zus die TEUNTJE heette en zij trouwde in 1924 met de Goudriaanse burgemeester ROGIER DIDERIK CHRISTIAAN MARIE VAN SLIJPE. CORNELIA was hier zo trots op dat zij nooit meer over zus TEUNTJE praatte: maar over mevrouw VAN SLIJPE. Nog merkwaardiger wordt het verhaal als we bedenken dat GIJS VAN BEZOOIJEN in de jaren 1950 voor de SGP in de Goudriaanse gemeenteraad zat. Zo ontstond wel een merkwaardige machtspositie voor de zusjes KOOREVAAR. Wat een ongelooflijke tegenstelling tussen deze GIJS VAN BEZOOIJEN en zijn jongste broer TEUNIS VAN BEZOOIJEN, een eenvoudig en bescheiden Lakervelds “boertje” op Lakerveld 89.

Die mensen die TEUNIS VAN BEZOOIJEN en zijn vrouw ooit gekend hebben zullen dit beamen en veel van deze mensen zullen nooit geweten hebben dat “TUNNIS” zo’n broer had. Het verhaal gaat verder over deze TEUNIS VAN BEZOOIJEN. Hij was dus het zgn. “nakomertje”, en werd in 1913 geboren toen zijn oudste broer PETER op 23-jarige leeftijd in militaire dienst zat. Zijn jongste zus KRIJNTJE was toen al dertien jaar oud. Zo’n nakomertje is meestal een troetelkind; helaas was voor TEUNIS het leven even hard als voor zijn familie.

Hoewel Lakerveld toen nog een rustige weg was, kwam zijn vader WILLEM VAN BEZOOIJEN, die dus ondertussen was teruggekeerd in ons Lakerveld, op 1 april 1933 om het leven bij een verkeersongeluk op deze inmiddels in een stuk raceasfalt veranderde sluiproute.

Mijn schrijfstijl is misschien ietwat relativerend; toch wil ik bij dit verkeersongeluk even stilstaan en denken aan al die mensen die later in het Lakerveldse verkeer zouden omkomen. Sommigen daarvan heb ik oppervlakkig gekend, sommige ongelukken heb ik met eigen ogen gezien. Misschien was het de in 1992 op 95-jarige leeftijd overleden Lakervelder Gerard Lakerveld die deze situatie op 29 november 1972 in zijn memoires over Lexmond juist geschetst heeft. Hij gebruikte de volgende zinnen over de eens beruchte weg in Kortenhoeven: “Daar tussendoor (de verdwenen Kortenhoevense akkerbouw en kersenteelt) zoekt nu één dichte stroom van autoverkeer zijn weg naar de – teveel geprezen – welvaart. Soms worden slachtoffers en rouw in Lexmond achtergelaten”. Misschien gold en geldt dit in mindere mate ook voor Lakerveld.

Na het verongelukken van WILLEM VAN BEZOOIJEN op 1 april 1933 zette zijn vrouw WILLEMPJE VAN DIJK samen met de jongste zoon; het “nakomertje” TEUNIS dus, het bedrijf voort. Hij was toen twintig jaar oud. Hoewel ik alle gevolgen van de MKZ crisis bepaald niet onderschat, moet ik toch even denken aan deze jonge jongen die na het overlijden van zijn vader, midden in de crisisjaren ’30 boer werd. Het zal niet gemakkelijk geweest zijn. Kort voor de oorlog trouwde TEUNIS met de uit Hoornaar afkomstige MARIE HEIKOOP, MARIE vierde op 30 september j.l. in “Open Vensters” te Ameide haar 83e verjaardag. Het huwelijk bleef kinderloos.

In februari 1942 overleed TEUNIS zijn moeder WILLEMPJE VAN DIJK, en nam TEUNIS samen met vrouw MARIE HEIKOOP op 10 maart 1942 de boerderij (en voor f 35,00 het inmiddels bekende schilderij (zie foto deel 1)) over. TEUNIS had een klein bedrijfje met vijf melkkoeien, twee stuks jongvee, een geit en vijf hectare land, en leidde tot zijn ziekte en overlijden een tevreden bestaan. Hij hooibouwde in de regen, ‘s winters stegen door de kwaliteit van het hooi de stofwolken op “op den deel”, zodat je de koeien nauwelijks kon zien. Maar net als zijn voorouders arbeidde hij verder, en bezocht de “Gurcomse Gròòte Mart” (zie foto.) Waarna hij terugkeerde naar zijn vijf melkkoeien.

Tijden veranderen hard, beste mensen: “Teugenwoordig moj je dur toch wel zoon seuventig koeien hebben, om een bietje mee te tellen”, en tevreeen mit al die organisasies, vergaoderingen en vakblaaijen, kwit nie.”

Na het overlijden van TEUNIS VAN BEZOOIJEN op 27 maart 1968, kwam na 181 jaar een einde aan het tijdperk VAN BEZOOIJEN op Lakerveld 89.

TEUNIS zijn weduwe MARIE HEIKOOP bleef aanvankelijk wonen op Lakerveld 89. In 1970 werd de boerderij gekocht door Hans Biesheuvel, en de familie Hessels. Hans Biesheuvel introduceerde een compleet nieuw gewas in de Lakerveldse polder: DE CACTUS. Veel van onze lezers en lezeressen zullen ooit zijn indrukwekkende collectie cactussen gezien hebben, of er één of meer van in huis hebben. En als dit niet het geval is, kan ik een bezoek aan Lakerveld 89 aanbevelen. Vooral om de cactussen; b.v. de Coryphantha elephantidens (zie foto)

Da’s wat anders dan de CANNABIS SATIVA (hennep), die zul je in Lakerveld niet meer aantreffen. Alhoewel; zeker weten doe ik dat ook niet.

“En zo zijn we genaderd tot de tijd van de levende mens”, schreef P. Horden Jz. eens. (1952) Eigenlijk zijn we er al gekomen.

Bronnen deel 1 en 2:

• Archief A. van Bezooijen te Leerbroek.
• Archief G. van Bezooijen te Meerkerk.
• Archief J. de Jong te Lexmond.
• Memoires Gerard Lakerveld, met dank aan mevr. J. van Bezooijen-Lakerveld te Meerkerk.
• “Voor u gelezen en geschreven” door P. Hooikaas te Ottoland.
• “De Nederlands Hervormde Kerk vanaf 1795” door Dr. A.J. Rasker.
• “Koningen, Kabinetten en Klompenvolk”, deel I door J. de Rek.
• Diverse particulieren.